‘Verantwoordelijkheid en autonomie in de wereld van jongeren’ , G Schürman reflecteert op dit onderwerp In het internationaal katholiek tijdschrift Communio (nr 2, 2008), dat Klaas Touwen me in de handen stopte met de aanbeveling te lezen vanaf pag.106. Ik geef hier mijn verkorte versie met eigen accenten, en verwijs daarbij voor geïnteresseerden graag naar het origineel.
Autonomie en verantwoordelijkheid zijn centrale begrippen in het artikel. Het begrip ‘Autonomie’ mag gelezen worden als ‘ individualiteit’. Schürman benadrukt de positieve betekenis van ‘autononomie’. Bij het loskomen uit onmondigheid het fundament voor wetenschap, ethiek en religie komt te liggen bij het individu.
‘Verantwoordelijkheid’ heeft te maken met de eigen keuzes, met het eigen levensontwerp dat jongeren geacht worden te maken, en met hun engagement met anderen. Van jongeren wordt verwacht dat zij hun eigen indivudualiteit zelf vorm geven. Er wordt een beroep gedaan op hun autonomie. Het gaat in de wereld van jongeren om onafhankelijkheid en zelfbestuur, om het stellen van de eigen norm, het gaat om: het levensontwerp als opdracht voor het individu. Hoe meer authentiek, hoe meer ‘eigen’ dat ontwerp is hoe beter de ‘houdbaarheidsdatum’.
Autonomie moet niet opgevat worden als ‘geïsoleerd van anderen’. Relationeel is een mens altijd. In een netwerk van relaties zoekt de jongere zijn relatie tot anderen. Er is behoefte aan betrokkenheid bij leeftijdgenoten in een ‘peergroup’ die ook bezig zijn met te maken keuzen en met het invullen van het levensontwerp. Er is behoefte aan oprecht geïnteresseerde gesprekspartners die de autonomie van jongeren respecteren en in tact laten, en aan identificatiefiguren die levensontwerpen en beroepsperspectieven vertegenwoordigen.
De tijd die jongeren gegeven is voor invullen van het levensontwerp staat onder druk door de keuzes die al vroeg gemaakt moeten worden voor een studierichting of een vakkenpakket. Heet ingaan op diepere, onderliggende levensvragen naar oorsprong, indentiteit, en toekomst: Wie ben ik – Waarkom ik vandaan – Waar ga ik naar toe? is cruciaal in de levensfase waarin jongeren ( grofweg tussen 17 en 27) zich bevinden. Het kan gaan over relaties, muziek of andere kunstuitingen, politiek, of over zinvragen of religieuze ervaringen.
De ‘moeheid van het moeten kiezen’ die op kan duiken hangt samen met een onbalans tussen de autonome verantwoordelijkheid die de jongere moet dragen, en de mogelijkheid in dialoog met anderen bewustzijn te krijgen van mogelijke andere perspectieven. Zelfbeschikking komt tot stand in relatie met anderen. Verticale transcendentie – het overschrijden van je opgeslotenheid in het eigen perspectief om anderen te kunnen ontmoeten- is nodig om autonomie werkelijk te kunnen ervaren. Het gebrek aan ruimte voor transcendentie in onze westerse cultuur is een belemmering voor het individu om tot zichzelf te komen. Ook bij een gebrek aan verbinding met het hogere ‘komt een mens onvoldoende tot zichzelf’. Schürman refereert aan het ‘dubbelgebod’ God en de naaste lief te hebben. om weer te geven dat een individu ingebed in een gemeenschap en in een transcendente werkelijkheid zou moeten kunnnen leven.
Over gebrek aan engagement bij jongeren hebben organisaties als Amnesty of Greenpeace niet te klagen. Bijk van inzet is er genoeg, het commitment is echter veranderd. Engagement is één ding, lidmaatschap is een ander. De eigen autonomie geeft ruimte voor engagement, maar er is weinig belonging. In alle segmenten van de maatschappij is sprake van een ‘fluïde’ opstelling. Er wordt gehopt, of ook wel ‘geshopt’, bij diverse werkgevers, maatschappelijke organisaties, sportverenigingen. Korte termijn inzet is er wel, ook bij jongeren. Gemeenschappen en gemeenschapsleven worden een moeilijker zaak.
Ook op het gebied van religie en spiritualiteit worden individuele levenspakketten samengesteld. Het autonome individu bepaalt daabij zelf wat het nodig heeft, en wat aansluit bij de eigen ervaring. Ook hiermee nemen jongeren de verantwoording voor hun eigen levensontwerp. ze hebben weinig met de gevestigde godsdiensten of religieuze instituten. Ze zijn wel gelovigen, maar geen leden van een geloofsgemeenschap. Wel believing, nauwelijks of geen belonging.
Schürman meent dat de kerk in gebreke blijft werkelijke interesse te tonen in jongeren. In de praktijk blijkt het steeds opnieuw moeilijk jongeren als prioriteit te benoemen. Het is niet alleen een taalprobleem, het is ook een problematische houding. Schürman verwijt de kerken gebrek aan durf, gebrek aan inzicht, en angst om te relativeren. Veroordeling bij voorbaat van het ‘ietsisme’, dat is jammer. Christenen geloven namelijk ook dat er ‘iets’ is. Langer bij de jongeren blijven staan, werkelijke interesse tonen, hen centraal stellen met hun vragen, dat zou werkelijk helpen.
Ieder mens is ingebed in een relatie met zijn omgeving en met de transcendente werkelijkheid. lle partijen hebben in diet relatienetwerk verantwoordelijkheid. De opdracht van het individu is: zich in autonomie wezenlijk in relaties te begeven. We spreken dus over: belonging. In dat kader komt het jongeren toe erkenning, interesse, en inspiratie te krijgen voor hun opdracht aan hun leven vorm en inhoud te geven.
Met deze korte weergave van het artikel van Schürman wordt een perspectief geopend op het werkterrein en ook het netwerkterrein waarin Seekercity zich zou moeten begeven. Hier ligt een missie voor jongeren- en studentenpastoraat van de kerken, maar ook voor onderwijsinstellingen,en voor jongerenwerkers vanuit diverse levensbeschouwingen.
Ik hou me aanbevolen voor commentaar, aanvullingen, diepere inzichten.
Didi
seekercity-view 
Dubbelgebod? Dat ervaar ik niet zo. Voor mij is het één gebod. Als dat zou betekenen dat ik God slechts in mijn naaste zie dan moet dat maar. Laten we wel wezen: er kan toch geen tegenstelling zijn die ons zou kunnen laten kiezen tussen God en de naaste?
Als je in zo’n betoog het woord ‘kerk’ vervangt door ‘koor’ verandert er weinig aan de strekking. Projectkoren sluiten meer aan bij de tijdelijke keuzes die mensen maken. Het zij zo. Een kerk zal minder vaak huis en vaker tankstation zijn. Of de radio voor onderweg.
Dubbelgebod?
Onze naasten toch ook als onszelf. Dat zijn er drie ;-))
Onvoorwaardelijk liefhebben sluit niets buiten. Is één met het geheel.
Onze balans in autonomie en het ín relatie staan met al het andere, is vaak verdwenen. We zijn volkomen afhankelijk van oorzaken en omstandigheden en dat vergeten we vaak.
Het lijkt bijna onmogelijk die twee weer samen te laten vallen. Daarvoor is een grote betrokkenheid vereist.
Toch lijkt mij niets minder noodzakelijk om weer een goed evenwicht te herstellen. Uiteindelijk kan alleen het individu dat in zichzelf realiseren. Niemand kan die betrokkenheid in een ander realiseren.
Of de kerk daarbij kan helpen? Ook dat is van veel omstandigheden afhankelijk. De vinger die wijst naar de maan, maar je moet wel zelf kijken.
Beste Didi,
Een reactie op je blog.
Je zegt: ‘Het begrip ‘Autonomie’ mag gelezen worden als ‘ individualiteit’’ en even verderop: ‘Van jongeren wordt verwacht dat zij hun eigen individualiteit zelf vorm geven. Er wordt een beroep gedaan op hun autonomie.’ Hier zit een cirkelredenering in. De kern blijft echter overeind: het levensontwerp. Bij de conclusie: ‘Hoe meer eigen het ontwerp is, hoe beter de houdbaarheidsdatum’ zet ik een dik vraagteken.
De keuzes voor studierichting of vakkenpakket moesten altijd al gemaakt worden. Heel vroeger zelfs al op 11 jarige leeftijd. Het verschil met nu is de afstand van privéleven tot ‘werkleven’ en de breedte van het aanbod. Ooit waren de belangrijkste antwoorden op de levensvragen bepaald door ‘de zuil’, nu moet je het zelf maar uitzoeken. ‘Gij zult kiezen’, lijkt het 11e gebod.
Ik weet niet of er geen ruimte meer is voor het transcendente. Ik vind wel dat het allemaal heel onoverzichtelijk is. Zoals je moet leren winkelen in een megasupermarkt, zo vraagt het leven ook om effectief keuzegedrag. En dat is niet makkelijk. Ik denk eerder dat de ruimte te ruim is dan te klein.
In het keuzeproces dat men al doende leert, shopt en hopt men bang iets over het hoofd te zien en angstig om zich te binden. Wat is waar?, zo lijkt de niet te beantwoorden basisvraag. Ten einde raad kiest men een ‘smakeloze’ maaltijd met te veel ingrediënten en geen aansluiting de ander. Soloreligiositeit als antwoord op een tasten in het donker langs de levensweg. Je moet er niet aan denken dat je altijd op je eigen kompas moet varen!
De mening van Schürman over de bemoeienis van de kerk met jongeren deel ik en tegelijk is deze van ‘alle’ tijden. De kerken kunnen de toenemende keuzevrijheid niet hanteren en trekken zich terug op ‘standaard keuzes’.
Wat moet Seekercity hiermee? Niet alleen helpen zoeken, maar vooral helpen vinden. Laten zien hoe keuzes samenhangen, hoe de tradities daarop inspelen. Er is toch meer dan het dolende individu. Vroeger of later komen jongeren daar ook achter en zullen zich bekocht voelen als ze keuzes gemaakt hebben op halfbakken gronden.
Wim